Amersfoort investeert met Bouwdepot in de toekomst van jongeren

Veel jongeren zitten vast in een langdurige crisissituatie, met dak- of thuisloosheid, schulden en gebrek aan familie of sociaal vangnet. Voor hen gelden de jongerennormen die zijn afgestemd op de onderhoudsplicht van ouders, waarvan verwacht wordt dat zij financieel bijspringen. Maar bij veel kwetsbare jongeren zijn de ouders niet in beeld en biedt het huidige systeem onvoldoende hulp. ‘In de reguliere hulpverlening vallen deze jongeren vaak tussen wal en schip’, zegt Steven Lenselink, beleidsadviseur bestaanszekerheid bij de gemeente Amersfoort en een van de sprekers tijdens de benchlearnbijeenkomst van de Divosa Benchmark Armoede & Schulden op donderdag 20 juni 2024, waar hij vertelde over de ervaringen met het Bouwdepot.

Ruimte om te leren

Vanuit de behoefte om iets voor deze doelgroep te doen en verdere problemen in de toekomst te voorkomen, startte de gemeente Amersfoort in 2022 met een pilot van het Bouwdepot voor tien deelnemers. Na afronding van de pilot bleek dit initiatief zo succesvol, dat recent een tweede traject is gestart, dit keer met een nieuwe groep van dertig jongeren. Elke deelnemer ontvangt een jaar lang een basisinkomen van 1.150 euro per maand.

Lenselink: ‘Aan het Bouwdepot zijn geen strenge regels of voorwaarden verbonden; we geven de jongeren het vertrouwen. Wel wordt samen met iedere deelnemer een maatwerkplan gemaakt en zorgt het jeugdinterventieteam voor persoonlijke begeleiding. Dit doen we in samenwerking met lokale instanties, zoals Kwintes, het Leger des Heils, AHRA, Stadsring en het Jongerenloket van de gemeente. De jongeren krijgen de ruimte om te leren en daarbij fouten te maken.’

De praktijk laat zien dat zij deze kans ook grijpen en flinke stappen maken. De totaalaanpak werkt. Het geld kunnen zij vrij besteden, bijvoorbeeld voor het vinden van woonruimte of een passende baan, voor het aflossen van schulden of om de studiekosten of de eigen bijdrage van therapie te kunnen betalen. Of, zoals een van de deelnemers het uitdrukte: ‘Ik ben koffie gaan drinken in de stad. Gewoon even weg zijn, plezier maken met vrienden en niks aan je hoofd hebben. Dat was heel fijn.’

Onderzoek en analyse

Om het effect en het resultaat van het Bouwdepot in kaart te brengen, voerde DRIFT (Erasmus Universiteit Rotterdam) een effectonderzoek uit en werd er gezamenlijk met alle deelnemende gemeenten en de landelijke stichting een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) opgesteld. Daarbij ging het niet alleen om de cijfers, maar ook om de persoonlijke verhalen van de deelnemers.

Lenselink: ‘Deze jongeren hebben vaak te maken met complexe problematiek. Soms al van jongs af aan. Als je bestaanszekerheid onder druk staat, ervaar je continu veel stress. Daardoor functioneer je cognitief minder goed. Informatie neem je minder snel op, geheugenprocessen werken anders en het is lastig om prioriteiten te stellen of langetermijnbeslissingen te nemen. Wij zien hierin grote verbeteringen bij de deelnemers van het Bouwdepot. Op verschillende leefgebieden hebben zij belangrijke stappen gezet. De MKBA toonde bovendien aan dat de investering zich binnen een jaar maatschappelijk en binnen drie jaar financieel terugverdient.’

In de berekeningen zijn de kosten meegenomen die op lange termijn vermeden kunnen worden, zoals voor voorzieningen als de  bijstandsuitkering, begeleiding vanuit Wmo, zorgkosten en schuldhulpverlening. De effecten van het Bouwdepot werken dus ook na dat jaar nog langer door.

Financiële stabiliteit

Hoewel niet alle problemen in één jaar zijn op te lossen, ervaren de deelnemers van het Bouwdepot vooruitgang in hun leven. ‘De financiële stabiliteit geeft rust en de energie om uitdagingen op te pakken. De jongeren hebben meer grip op hun financiën en het is hen bijna allemaal gelukt om in dat jaar eigen woonruimte te vinden. Zij zitten beter in hun vel, hebben meer sociale relaties en zijn mentaal weerbaarder’, zegt Lenselink. ‘Bijkomend voordeel is dat de begeleiders geen tijd meer kwijt zijn aan het blussen van allerlei brandjes; zij komen veel meer toe aan de daadwerkelijke begeleiding en persoonlijke ontwikkeling.’

Naast de financiële rust en ruimte is dus ook maatschappelijk herstel een van de belangrijke effecten van het Bouwdepot. ‘De combinatie van studie, stage en een bijbaan is soms lastig en stressvol’, vertelt een deelnemer. ‘Ik had ruimte nodig, fysiek maar vooral ook mentaal, omdat ik de druk niet meer aan kon. Het Bouwdepot geeft rust. Ondanks dat het nog zwaar is, geef ik mijn leven nu een 7. Voor het Bouwdepot was dat een 3. Zonder dit jaar zou ik er financieel en mentaal veel slechter bij zitten.’

Win-winsituatie

De jongeren die Lenselink heeft gesproken zijn enthousiast over hun deelname aan het Bouwdepot en positief over de stappen die zij in hun leven konden zetten. Juist door het vertrouwen en de ruimte die ze kregen, zijn de deelnemers opgebloeid. De cijfers onderbouwen dit.

‘Het is een vorm van preventie die zichzelf terugbetaalt: een win-winsituatie voor iedereen die erbij is betrokken. De eenmalige investering voor de gemeente is 15.700 euro per deelnemer tijdens het Bouwdepotjaar. Het financieel rendement zit hem in de kosten die bespaard kunnen worden. Denk ook aan maatschappelijke opvang, jeugdhulp en voortijdig schoolverlaten. En natuurlijk de eerdergenoemde kostenbesparing op langere termijn. Maar het belangrijkste is natuurlijk dat het Bouwdepot het leven van de deelnemers enorm verbeterd heeft.’

Na de pilot heeft de gemeenteraad unaniem besloten om door te gaan met een volgende groep en deze zelfs uit te breiden naar dertig jongeren. Ook heeft de gemeenteraad met een motie gevraagd om het Bouwdepot te borgen in de begroting tot en met 2027.

Beren op de weg

Uit de reacties tijdens de benchlearnbijeenkomst blijkt dat er veel belangstelling is voor deze aanpak. In sommige gevallen hebben gemeenten een jongerengeldcoach of een aanvullende regeling vanuit de Participatiewet. Van maatwerk voor deze specifieke doelgroep wordt in de praktijk lang niet altijd gebruik gemaakt.

Lenselink: ‘De Participatiewet is erop gericht om mensen zo snel mogelijk weer aan de slag te krijgen. Daar komen veel regels, beperkingen en controle bij kijken. Dat is in de stressvolle situatie van deze jongeren echt te veel gevraagd. Bij het Bouwdepot hoeven zij zich daar niet druk om te maken. Zij krijgen het vertrouwen en hoeven niets te bewijzen of verantwoorden. Dat maakt echt veel verschil voor de keuzes die je maakt.’

Sommige gemeenten zijn terughoudend, de vraag rijst of het wel binnen de wet valt. ‘Minister Schouten heeft aangegeven dat het Bouwdepot als aanpak wordt gedoogd. Als gemeente vinden wij het belangrijk om dit voor kwetsbare jongeren te doen, vanuit een zorgplicht voor onze inwoners. En we kijken niet naar de beren op de weg, maar gaan vooral uit van het positieve dat het Bouwdepot brengt. De komende jaren blijven we nog volop ontwikkelen en evalueren.’ 

Meer informatie vind je op de website van het Bouwdepot.